КНІГА ІСУСА СІРАХАВА

Пятая кнігa канвалюта са збору ДГМ

Кніга мудрасці Ісуса, сына Сіраха, або Кніга Ісуса Сірахава – адна з кніг Старога Запавету. Па сваім змесце яна ўяўляе сабой дастаткова буйны збор выказванняў па розных жыццёвых сітуацыях – радасці і гора, здароўя і хваробы, беднасці і багацця, адносін да сяброў і ворагаў, старэйшых і малодшых… Твор мае навучальны, афарыстычны характар; яго звычайна ставілі ў адзін шэраг з Прытчамі Саламона, Эклезіястам і Песняй Песняў. Аўтарства кнігі прыпісваецца надзвычай адукаванаму, з вялікім жыццёвым вопытам чалавеку – Ісусу з Ерусаліма, бацька якога насіў імя Сірах. Сачыненне пісалася на іўрыце ў ІІІ – ІІ стст. да н.э. Унук аўтара ў 132 г. да н.э., па іншым меркаванні – каля 230 г. да н.э., унёсшы ўдакладненні і стылістычныя праўкі, пераклаў яго на грэчаскую мову. Грэчаскі, а затым лацінскі пераклады зрабілі кнігу шырока запатрабаванай багасловамі і айцамі Царквы ранняга хрысціянства. Пераклад на царкоўнаславянскую маглі зрабіць вучні святых Кірылы і Мяфодзія.

Кніга ў перакладзе Скарыны з’явілася ў Празе 5 снежня 1517 г., стаўшы наступнай пасля выхаду Прытчаў Саламона. У ёй 82 аркушы. Размяшчэнне тэкстаў – згодна з прынятай Скарынам схемай: тытул з гравюрай, прадмова, асноўны тэкст, пасляслоўе. Аднак існуюць адрозненні: у кнізе дзве гравюры (тытульная “Дыспут” і Партрэт) і дзве прадмовы. Першая прадмова, якая займае дзве старонкі, – аўтарская ў перакладзе Скарыны; тая, што ідзе следам на пяці старонках – уласнае сачыненне перакладчыка і выдаўца. Другая гравюра змешчана ў самым канцы, за пасляслоўем.

Ва ўласным тэксце Скарына разважае пра вялікую асветную ініцыятыву егіпецкага цара Пталемея, дзякуючы якой нарадзіўся першы ў свеце класічны пераклад Бібліі – Септуагінта, мовай якога была грэчаская. У постаці Ісуса Сірахава Скарына падкрэсліваў яго адукаванасць і моцны асветніцкі пачатак, такія блізкія самому беларускаму вучонаму і асветніку.

Вядомыя на сённяшні дзень экзэмпляры Кнігі Ісуса Сірахава захоўваюцца ў Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі; Бібліятэцы Расійскай акадэміі навук, Расійскай дзяржаўнай бібліятэцы, Расійскай нацыянальнай бібліятэцы, Дзяржаўным гістарычным музеі (усе – Расійская Федэрацыя), Нацыянальнай бібліятэцы Украіны імя У.І. Вярнадскага, Нацыянальным музеі імя А. Шаптыцкага ў Львове (усе – Украіна), Нацыянальным музеі ў Празе (Чэшская Рэспубліка).

ГРАВЮРА. ПАРТРЭТ ФРАНЦЫСКА СКАРЫНЫ

КНІГА ІСУСА СІРАХАВА

Памер: 160х105 мм

У цэнтры ўмоўнага кабінета вучонага – постаць Скарыны, які сядзіць на нізкім табурэце перад пюпітрам з раскрытым сшыткам ці кнігай. З пюпітра спускаецца арнаментаваная тканіна, у цэнтры якой – “сонца маладзіковае”, выява персаніфікаваных Месяца і Сонца ў іх саюзе, знак беларускага асветніка. Ён апрануты ў прасторную доктарскую мантыю; на галаве – берэт. У правай руцэ – інструмент для пісьма; правая нага, сагнутая ў калене і прыкрытая складкамі мантыі, ляжыць на нізкай лаўцы. Твар з мяккімі акруглымі рысамі павернуты ў тры чвэрці ўлева ад гледача, позірк скіраваны да іншага пюпітра з раскрытай кнігай. У постаці Скарыны адлюстравалася пачуццё яго ўласнай годнасці.

Прастора запоўнена шматлікімі прадметамі: унізе справа – свечка з рэфлектарам і пчала; злева ўнізе – плецены кошык, вышэй – гліняны збан; злева ад Скарыны – вертыкальныя паліцы з кнігамі, асобна стаіць пясочны гадзіннік. Сярод прадметаў дамінуе аб’ект у правым верхнім вуглу – армілярная сфера, астранамічны інструмент для разліку становішча нябесных цел, абавязковы атрыбут у дамах інтэлектуалаў і адукаваных арыстакратаў XV–XVI стст. Большасць прадметаў гравюры мае сімвалічны сэнс. Графічныя знакі, што на шчытах справа і злева, а таксама манаграма, што над плеценым кошыкам злева, застаюцца нерасшыфраванымі.

На другім плане, па баках – калоны, паміж якімі гірлянда з дубовага лісця і да якіх прытуліліся вельмі ўмоўна пазначаныя фігуры геральдычных львоў–шчытатрымальнікаў. Зверху ў цэнтры на светлым прамавугольным шыльдзіку – кірылічныя лічбавыя знакі, у якіх абазначаны год выдання – 1517. Шыльдзік цёмнага колеру змясціўся ў самым нізе ў цэнтры; на ім – подпіс, выкананы вяззю зычнымі літарамі кірылічнага алфавіту; у ім адназначна расшыфраваны другое і трэцяе словы: “…Францыск Скарына”. Першы знак да канца не раскрыты.

Скарына прадстаўляе сябе вучоным, інтэлектуалам, асветнікам, для якога працэс пазнання, веды і асвета суайчыннікаў адыгрываюць найважнейшыя ролі. Аднак на партрэце не толькі вучоны муж, абазнаны ў розных галінах ведаў але, найперш, – перакладчык у працэсе пераадолення “цяжкасцяў перакладу”. Месца для гравюры вызначана ў той кнізе, дзе шмат увагі прысвечана дзейнасці першых перакладчыкаў Бібліі. Стваральнікі гравюры – мастак, рэзчык, друкар – прафесіяналы вышэйшага класу. Факт змяшчэння рагорнутага партрэта свецкай асобы ў свяшчэннай кнізе – выпадак унікальны.