Гісторыя музея

Мінскі абласны музей – першы беларускі дзяржаўны музей (1919–1923)

Мінскі абласны музей быў адкрыты ў будынку былога Дваранскага сходу ў 1919 г. (будынак на скрыжаванні сучасных вуліц Маркса і Энгельса, не захаваўся да нашага часу). Асновай музейнага збору новай установы сталі рэчы заможных гараджан і ўладальнікаў шляхецкіх сядзіб.

Польска-савецкая вайна 1919–1921 гг. прывяла невялікую музейную калекцыю (1 тыс. прадметаў мастацтва, 2 тыс. адзінак нумізматыкі на 1921 г.) у жудасны стан. Аднак з пачаткам палітыкі беларусізацыі на музейную справу звярнулі ўвагу: у Савецкай Сацыялістычнай Рэспубліцы Беларусь (ССРБ) было вырашана стварыць цэнтралізаваную музейную сетку на чале з Мінскім абласным музеем. На той час установа ўжо размяшчалася ў будынку архірэйскага дома (зараз – частка архітэктурнага комплексу Акруговага Дома афіцэраў).

У 1921–1922 гг. музейныя работнікі праводзілі інтэнсіўную працу па зборы і інвентарызацыі калекцый. У ліку найбуйнейшых паступленняў таго часу варта прыгадаць калекцыю тканін і вопраткі, якую сабрала экспедыцыя Наркамасветы ў Слуцкім павеце. Збор музея ўзбагацілі рукапісныя кнігі, нумізматычная калекцыя, культавыя рэчы былога Мінскага царкоўна-археалагічнага музея, вернутыя з Разані, дзе яны знаходзіліся ў эвакуацыі. Мінскае таварыства гісторыі і старасведчыны перадала музею матэрыялы археалагічных раскопак у Заслаў’і і рэшткі калекцый былога Мінскага гарадскога музея.

На напаўненне музейнага збору звярнула ўвагу дзяржаўная ўлада: Цэнтральны Выканаўчы Камітэт (ЦВК) ахвяраваў калекцыю старажытных манет, Савет Народных Камісараў (СНК) – калекцыю акварэляў XIX ст., наркамат земляробства – карціны і старажытную зброю. Галоўны музейны фонд РСФСР перадаў невялікую калекцыю фарфору і прадметаў выяўленчага мастацтва. Шэраг каштоўных прадметаў быў ахвяраваны музею прыватнымі асобамі. Так, адзін з найбольш каштоўных падарункаў зрабіў супрацоўнік Цэнтрархіва БССР І. Барашка. Гэта былі прадметы з мінскай выставы 1918 г., наладжанай І. Луцкевічам і А. Іпелем.

Фонды і экспазіцыя музея яшчэ знаходзіліся ў стане фарміравання, калі 19 лістапада 1922 г. у яго ўвайшла першая вучнёўская экскурсія.

Беларускі дзяржаўны музей – цэнтральная музейная ўстанова Беларусі (1923–1929)

У 1923 г. музей атрымаў назву Беларускага дзяржаўнага і згодна з уласным Палажэннем стаў “цэнтральнай установай для захавання прадметаў і калекцый мастацкага, гісторыка-археалагічнага і этнаграфічнага характару, якія маюць агульнарэспубліканскае і агульнанавуковае значэнне”. У першы год існавання Беларускі дзяржаўны музей (далей – БДМ) быў адкрыты для наведвання па нядзелях з 12 да 15 гадзін (адзін раз у месяц музей працаваў з 14 да 19 гадзін, каб даць магчымасць аглядаць экспазіцыі працуючым), экскурсіі праводзіліся па папярэднім запісе, і ўваход быў платны.

У 1924 г. у структуру БДМ былі далучаны філіялы: Дзяржаўны гістарычны музей пралетарскай культуры ў Магілёве і Губернскі гісторыка-археалагічны музей у Віцебску (з 1926 г. – яшчэ і Гомельскі дзяржаўны культурна-гістарычны музей).

Наступныя гады былі перыядам актыўнага збору музейных прадметаў. У Мінск перавезлі калекцыі музея былой Мсціслаўскай духоўнай семінарыі, былога музея ў Горы-Горках, найбольш каштоўныя прадметы са Слуцкага краязнаўчага музея. Бабруйскае краязнаўчае таварыства перадало ў Мінск 537 сярэбраных манет 1612–1650 гг. У 1926 г. з Віцебскага музея ў БДМ перададзены помнікі яўрэйскай культуры з былой прыватнай калекцыі А. Брадоўскага.

Акрамя таго калекцыі папаўняліся за кошт ахвяраванняў грамадзян і планавых экспедыцый. Напрыклад, летам 1926 г. археалагічны аддзел музея праводзіў раскопкі Банцараўшчынскага гарадзішча, даследаваў курганы каля Лагойска, а таксама стаянку каменнага веку ў Кострыне каля Пухавіч. Этнаграфічны аддзел правёў дзве экспедыцыі на Мазыршчыну і Барысаўшчыну. Яўрэйскі аддзел музея праводзіў экспедыцыю па збору музейных прадметаў у Калінінскай акрузе (адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка з цэнтрам у г. Клімавічы).

Кіраўніцтва музея намагалася вярнуць у Беларусь першакласныя помнікі беларускай культуры, якія былі вывезены ў канцы XVIII – пачатку XX ст. у Расію. Аднак удалося вярнуць нямногае: шрыфт і абсталяванне старажытнай яўрэйскай друкарні, старажытнай работы Тору, ханукальную лампаду любавічскага равіна Шэерсона, сярэбраныя ўпрыгожванні да Торы, сярэбраны крыж XVII ст. з Заслаўскай царквы і два слуцкіх пояса. Просьбы па вяртанні астатніх каштоўных помнікаў беларускага паходжання СНК СССР адхіліў. Замест гэтага за 1926–1927 гг. з Расіі ў музейны фонд БДМ было перададзена каля 70 карцін рускіх мастакоў (І. Айвазоўскага, І. Рэпіна, К. Макоўскага, Г. Сямірадскага, В. Сярова і інш.), каля 600 старажытных манет, больш за 40 старажытных прадметаў з фарфору і крышталю, 40 гравюр, скульптуры М. Антакольскага, 5 абразоў і 40 кніг па гісторыі мастацтва. Працэс рэстытуцыі музейных прадметаў з РСФСР на гэтым спыніўся.

10 кастрычніка 1926 г. у БДМ адкрылася новая экспазіцыя, створаная на сістэматычнай, пакалекцыйнай форме падачы прадметаў. Значную частку музейнай прасторы займала мастацкая экспазіцыя: тры пакоі былі аддадзены пад творы рускіх мастакоў XIX – пачатку XX ст., адзін – пад выставу “Старажытны беларускі партрэт”. У памяшканні былой хатняй архірэйскай царквы разгарнулася этнаграфічная экспазіцыя. Дадаткова ў новай экспазіцыі былі прадстаўлены археалагічная і яўрэйская калекцыі. Праводзіліся і часовыя выставы, сярод якіх варта адзначыць экспанаванне у 1927 г. слуцкіх паясоў.

Нягледзячы на абмежаваны па часе доступ наведвальнікаў у музей, яго папулярнасць расла. Так, калі ў 1924/1925 акадэмічным годзе яго наведала 11 696 чалавек, то ў 1926/1927 – 16 671. У 1926/1927 годзе штат музея складаўся з 12 чалавек: дырэктара, яго намесніка, трох навуковых супрацоўнікаў і сямі тэхнічных работнікаў. Музейны фонд складаў больш за 30 тыс. адзінак захоўвання.

У маі 1927 г. на пасаду дырэктара быў прызначаны беларускі грамадска-палітычны дзеяч, гісторык, этнограф, філолаг і калекцыянер Вацлаў Ластоўскі (адначасова ён загадваў кафедрай этнаграфіі Інстытута беларускай культуры (Інбелкульта). Найперш новы дырэктар дамогся перадачы ў БДМ нацыянальнай святыні – Крыжа Еўфрасінні Полацкай. Музейная калекцыя таксама папоўнілася прадметамі з этнаграфічных экспедыцый па Случчыне, Мазыршчыне, Тураўшчыне і Мсціслаўшчыне. Пашырылася колькасць ахвяраванняў ад прыватных асоб. Напрыклад, Янка Купала ў студзені 1928 г. перадаў музею сярэбраны крыжык, шкляное баккара, жалезны старасвецкі замок, а этнограф А. Сержпутоўскі – каля 50 прадметаў побыту, сабраных ім улетку 1924 г. у Аршанскай акрузе. На 1928 г. у фондах музея ўжо знаходзілася каля 60 тыс. адзінак захоўвання. Асаблівай пашанай карысталася ўнікальная калекцыя беларускай іканапіснай школы (найстарэйшым быў абраз Іллі прападобнага ад 1447 г.), экспанаваць якую з прычыны атэістычнай палітыкі не было магчымасці.

На мяжы 1920–1930-х гг. адбыліся кардынальныя змены ў арганізацыі музейнай справы БССР. У жніўні 1928 г. рэгіянальныя філіялы музея сталі самастойнымі гаспадарчымі адзінкамі, а ў 1929 г. камісія Наркамасветы рэзка раскрытыкавала кіраўніцтва Белдзяржмузея за экспанаванне партрэтаў мінскіх ваяводаў, яўрэйскіх культавых прадметаў, набыццё прадметаў царкоўнага характару і адсутнасць камуністычнай прапаганды. Былы кіраўнік музея В. Ластоўскі ў 1930 г. быў арыштаваны, а ў 1937 г. расстраляны.

Мінскі сацыяльна-гістарычны музей (1930–1941)

У 1930-я гг. для Белдзяржмузея насталі нялепшыя часы. Найперш, ён быў перайменаваны ў Мінскі сацыяльна-гістарычны музей, выселены з будынка архірэйскага падвор’я (Чырвонаармейская, 3) і перанесены ў чатыры пакоі Дома селяніна (у цяперашнім будынку кіраўніцтва Беларускага рэспубліканскага саюза моладзі музей заставаўся да 1944 г.)

Нават прызначэнне ў лютым 1931 г. на насаду дырэктара выдатнага дзеяча беларускага нацыянальнага руху Сямёна Рак-Міхайлоўскага не паўплывала на далейшы лёс музея. У хуткім часе пад яго кіраўніцтвам разгарнулі новую экспазіцыю, у аснову якой была пакладзена марксісцкая схема змены сацыяльна-эканамічных фармацый. Усе матэрыялы былі падзелены згодна з марксісцкай перыядызацыяй: гісторыя першабытнага грамадства, феадалізм, капіталізм, дыктатура пралетарыята і сацыялістычнае будаўніцтва (акцэнт прыходзіўся на апошні перыяд). У гэты час музей быў фактычна пазбаўлены статуса навуковай установы і стаў выконваць культурна-асветніцкія функцыі.

Лаяльнасць да бальшавіцкай улады С. Рак-Міхайлоўскага і яго наступніка на пасадзе дырэктара сацыяльна-гістарычнага музея не ўратавала іх ад пакарання смерцю: першы быў расстраляны ў 1937 г., а яго наступнік Сямён Якубчык – у 1938 г.

Гістарычны музей у гады вайны (1941–1944)

Перад наступам нямецкіх войскаў гістарычны музей не паспелі эвакуяваць, і ў гады Вялікай Айчыннай вайны ён падзяліў трагічны лёс беларускага народа. Нягледзячы на тое, што каштоўныя музейныя прадметы знаходзіліся ў складскім памяшканні (сталая экспазіцыя сацыяльна-гістарычнага музея распавядала пра дасягненні сацыялістычнага будаўніцтва ў БССР і складалася пераважна з копій), ужо ў першыя месяцы акупацыі ён быў разрабаваны. Большасць работнікаў эвакуявалася, і музей быў безабаронным перад рабавальнікамі. У Германію былі вывезены 19 старажытных гармат (16 – з нясвіжскага збору), у Венскі інстытут гебраістыкі перадаваліся карціны, кнігі, рукапісы, прадметы рэлігійнага культу, звязаныя з габрэйскай культурай Беларусі (у тым ліку твор Ю. Пэна “Гадзіннікавы майстар”, партрэт Скарыны работы Я. Кругера, гравюры С. Юдовіна і інш.).

Напрыканцы жніўня 1941 г. кіраўніком музея быў прызначаны А. Шукелойць, а мастакаком-рэстаўратарам Г. Віер. Пастаяннай музейнай экспазіцыі за гады вайны ў музеі створана не было, аднак ладзіліся часовыя выставы, прысвечаныя беларускаму іканапісу, народнаму мастацтву, прыгожаму пісьменству. Не спынялася рэстаўрацыйная работа: сярод іншага, Г. Віер аднавіў беларускую святыню – Мінскі абраз Божай Маці.

У чэрвені 1944 г. фонды Мінскага гістарычнага музея былі перавезены ў баварскі замак Хёхштат, дзе збіраліся музейныя скарбы, нарабаваныя ў Беларусі, Расіі, Украіне, Польшчы. Кіраўніку музея А. Шукелойцю адмовілі ў праве назірання за захаваннем калекцый.

У 1945 г. Хёхштат быў заняты амерыканскай арміяй, але хутка тут з’явілася савецкая дэлегацыя, мэтай якой стала вяртанне ў СССР музейных збораў. У кастрычніку 1947 г. беларуская частка музейнай калекцыі была дастаўлена ва Усходні Берлін, дзе яе прыняў упаўнаважаны Савета Міністраў БССР. Усяго было вернута больш за 15 тыс. адзінак захоўвання, якія былі размеркаваны ў фонды Беларускага дзяржаўнага музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, Гродзенскага гісторыка-археалагічнага музея і Акадэмію навук БССР. З Германіі сярод іншага ўдалося вярнуць карціны з нясвіжскай калекцыі, старадрукі, абразы і шмат іншага.

Музей як цэнтр вывучэння нацыянальнай гісторыка-культурнай спадчыны (1956–1992)

Яшчэ з сярэдзіны 1940-х гг. існавала меркаванне пра неабходнасць адраджэння БДМ. Аднак практычнае выкананне гэтых пажаданняў расцягнулася на доўгія гады. Пачаткова прадметы для новага музея збіралі супрацоўнікі Белдзяржмузея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Аснову пачатковага фонду будучага музея ў 1950-я гг. складалі прадметы, што засталіся ад даваеннага БДМ (карты, музычныя інструменты, харугвы) і Беларускага музея імя І. Луцкевіча ў Вільні. На дадзены момант у фондах Нацыянальнага гістарычнага музея Рэспублікі Беларусь знаходзіцца больш за 1 500 адзінак музейных прадметаў з Віленскага музея. Гэта дакументы, паштоўкі, творы графікі, жывапісу, скульптуры, абразы, а таксама штампы і пячаткі беларускіх устаноў і арганізацый першай чвэрці ХХ ст.

Збіральніцкая дзейнасць актывізавалася пасля стварэння Арганізацыйнай групы па арганізацыі Беларускага дзяржаўнага гісторыка-краязнаўчага музея. У межах арггрупы былі створаны асобныя аддзелы, якія на працягу першага пяцігоддзя сваёй дзейнасці сканцэнтраваліся на камплектаванні калекцый. Такім чынам, у другой палове 1950-х гг. супрацоўнікі аддзела першабытна-абшчыннага ладу сумесна з сектарам археалогіі Інстытута гісторыі АН БССР правялі раскопкі шэрагу палеалітычных стаянак на тэрыторыі Беларусі, аддзел феадалізму ўдзельнічаў у раскопках старажытных Друцка і Полацка. Супрацоўнікі аддзела капіталізму наведвалі кватэры старых мінчан, у выніку чаго музей атрымаў сярод іншых рэчаў пячатку мінскай гарадской думы, шынель чыгуначніка пачатку XX ст., касцюм гараджанкі канца XIX ст., гімназічныя падручнікі і камплекты дарэвалюцыйнай перыёдыкі.

У фонды будучага музея перадаваліся рэчы з зачыненых цэркваў і знойдзеныя ў рэспубліцы скарбы. Так, у 1957 г. у фонды трапіў скарб з в. Сухары (манеты Прусіі і Рэчы Паспалітай другой паловы XVII ст.) і Дзягцянскі скарб чэшскіх манет сярэдзіны ХІ ст. На сённяшні момант у фондах Нацыянальнага гістарычнага музея знаходзяцца 117 манетных і манетна-рэчывых скарбаў – гэта самая вялікая і значная калекцыя ў Беларусі.

Дапамогу ў стварэнні Дзяржмузея БССР аказалі ўстановы культуры Савецкага Саюза. Цэнтральны гістарычны ваенна-марскі музей перадаў халодную і агнястрэльную зброю сярэдзіны XIX ст., Ваенна-гістарычны музей артылерыі, інжынерных войск і войск сувязі – рускую і французскую зброю перыяду напалеонаўскіх войнаў, шмат плакатаў і лубкоў перыяду Першай і Другой сусветных войнаў, Дзяржаўны рускі музей у Санкт-Пецярбургу – этнаграфічныя матэрыялы сярэдзіны XIX ст., сабраныя ў Мінскай губерні. Чарнігаўскі дзяржаўны гістарычны музей перадаў слуцкі пояс другой паловы XVIII ст.

У выніку першага пяцігоддзя работы Беларускага дзяржаўнага гісторыка-краязнаўчага музея была сфарміравана неабходная для стварэння паўнавартаснай экспазіцыі фондавая калекцыя. На 1 студзеня 1961 г. агульная колькасць прадметаў склала 38 тыс. адзінак.

Пачынаючы з 1962 г. галоўная ўвага арггрупы была звернута на падрыхтоўку экспазіцыі: складаліся тэматыка-экспазіцыйныя планы, ствараліся карты, схемы, табліцы, дыярамы, пісаліся навуковыя даведкі. Нарэшце, 7 лістапада 1964 г. ЦК КПБ прыняў пастанову аб адкрыцці ў Мінску Дзяржаўнага музея БССР. На той час у яго фондах ужо налічвалася 108 тыс. адзінак захоўвання.

12 лістапада таго ж года кіраўнік арггрупы Станіслаў Сапешка ва ўрачыстай абстаноўцы атрымаў ключы ад новага будынка на праспекце Леніна, 25А (былы будынак Музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны), пасля чаго ў ім пачаўся мантаж экспазіцыі. У сціслыя тэрміны ў новым будынку была разгорнута юбілейная выстава “900 год Мінску”, прыходзілі да завяршэння мантажныя работы ў аддзеле прыроды, але ў лістападзе 1965 г. пастановай ЦК КПБ яны былі спынены, усе экспанаты перавезены ў дарэвалюцыйны будынак былога банка па вул. К. Маркса, 12, які займаў Белдзяржмузей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, а апошні заняў новы будынак Дзяржаўнага музея БССР. У выніку новую гістарычную экспазіцыю давялося манціраваць на плошчы ў тры разы меншай, чым папярэдняя, а аддзел прыроды знайшоў прытулак у падвальным памяшканні.

Афіцыйнае адкрыццё музея адбылося 2 лістапада 1967 г. Яго экспазіцыя была размешчана ў 18 залах і знаёміла наведвальнікаў з прыродай краіны і гісторыяй беларускага народа са старажытных часоў. Большая частка агульнай плошчы Дзяржмузея БССР была аддадзена асвятленню падзей гісторыі Беларусі ў савецкі час. Сярод іншых прадметаў у экспазіцыі былі прадстаўлены: першабытныя вырабы з косці, скульптурныя выявы жывёл, фібулы, творы сярэдневяковага рамяства, упрыгажэнні з косці, шкла і бурштыну, драўляная скульптура, слуцкія паясы, паліхромная кафля, урэцкае шкло, старадрукі і рукапісы XVI – XVIII стст., багаты этнаграфічны матэрыял XVIII–XX стст., асабістыя рэчы беларускіх грамадскіх і палітычных дзеячаў, вайскоўцаў, пісьменнікаў. Экспазіцыя музея з тых часоў часткова мянялася тройчы: у 1977, 1982 і 1993 гг. у адпаведнасці з папаўненнем фондавых калекцый і зменай грамадска-палітычнага ладу.

За 1970-я гг. музей пераўтварыўся ў буйнейшы ў рэспубліцы навукова-метадычны цэнтр музейнай, гісторыка-краязнаўчай і рэстаўрацыйнай работы. У 1967 г. тут быў створаны навукова-метадычны аддзел, у абавязкі якога ўваходзіла правядзенне сістэматычных заняткаў з музейнымі работнікамі рэспублікі, аналіз работы раённых краязнаўчых музеяў, складанне метадычных дапаможнікаў. У музеі дзейнічала рэстаўрацыйная майстэрня, савет па рэстаўрацыі і кансервацыі.

Пашыралася папулярнасць музея сярод наведвальнікаў. Напрыклад, за 1978 г. музей наведала больш за 310 тыс. чалавек, 80% наведвальнікаў музея аглядала яго экспазіцыі з дапамогай экскурсавода, якія прапаноўвалі агульную і 26 тэматычных экскурсій. Акрамя экскурсійнага абслугоўвання, выкарыстоўваліся такія формы масавай работы, як лекцыі, урокі, тэматычныя вечарыны, Дні прафесій, сустрэчы з ветэранамі вайны, працы, дзеячамі культуры, камсамольскія зборы, піянерскія лінейкі, працавалі клубы “Юны гісторык” і “Будучы вайсковец”.

З 1978 па 1988 г. Дзяржаўны музей БССР меў філіял у Заслаўі – Музей рамёстваў і народных промыслаў. Ён размяшчаўся ў Спаса-Праабражэнскай царкве. У склад яго экспазіцыі ўваходзіла каля 900 прадметаў, у тым ліку царскія вароты XVIII ст. з Давыд-Гарадоцкай Георгіеўскай царквы, ювелірныя вырабы Х – ХІІІ стст., вырабы беларускіх злотнікаў (пацір XVI ст., напрастольны крыж 1625 г.), кафля XVI–XVII стст. з Заслаўя, скульптурныя выявы святых з Віцебскай і Гродзенскай абласцей, слуцкія паясы другой паловы XVIII – пачатку XX ст., неглюбскія і мотальскія ручнікі.

Нацыянальны гістарычны музей Рэспублікі Беларусь на сучасным этапе (1992–2023)

Пасля абвяшчэння незалежнасці Рэспублікі Беларусь музей двойчы мяняў сваю назву: з 1992 г. ён называўся Нацыянальны музей гісторыі і культуры Беларусі, з 2009 г. носіць назву Нацыянальнага гістарычнага музея Рэспублікі Беларусь.

У 1992 г. музей планаваў правесці поўную рээкспазіцыю. Упершыню меркавалася пазбавіць пастаянную экспазіцыю палітызацыі і ўладкаваць яе ў адпаведнасці з беларускімі нацыянальнымі акцэнтамі. Аднак з-за недахопу фінансавання яна не была рэалізавана.

У 2008 г. Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь і Прэзідыум Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі зацвердзілі навуковую канцэпцыю новай стацыянарнай экспазіцыі Нацыянальнага гістарычнага музея, распрацаваную супрацоўнікамі музея і вучонымі Інстытута гісторыі НАНБ. У 2012 г. была завершана праца над тэматыка-экспазіцыйным планам.

Штогод музейны збор павялічваецца прыблізна на 2–3 тыс. адз. захоўвання. На сённяшні момант ён амаль дасягнуў лічбы ў 500 тыс. Музейныя прадметы размеркаваны па асобных калекцыях, сярод якіх: археалагічная, этнаграфічная, нумізматычная, зброі, фарфору і шкла, старадрукаў і рукапісаў, плаката, каштоўных металаў і камянёў, скарбаў, дакументаў, выяўленчага мастацтва, нацыянальнага касцюма і іншых.

Шэраг музейных прадметаў занесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў з наданнем 1-й альбо 2-й катэгорыі каштоўнасці: скарб манет рымскай чаканкі І–ІІ стст. н.э., унікальны помнік тарэўцікі першай трэці XV cт. – “пояс Вітаўта”, царскія вароты з іканастаса Георгіеўскай царквы Давыд-Гарадка XVIII ст., партрэт Ёзафа Празора работы невядомага мастака другой паловы XVIII ст.

Апроч таго ў фондах музея знаходзяцца ўнікальныя калекцыі скарбаў з розных куткоў Беларусі, каштоўнага фарфоравага посуду з Італіі, Германіі, Расіі, слуцкіх паясоў, каштоўных дакументаў, старадрукаў, гадзіннікаў, зброі, нацыянальнага касцюма, мэблі, жывапісу і іканапісу.

Важным кірункам дзейнасці музея з’яўляюцца выставачныя праекты. Многія з іх становяцца важнай культурнай падзеяй не толькі для Мінска, але і Беларусі ў цэлым. Сярод міжнародных праектаў апошніх гадоў варта вылучыць выставы:

“Старажытныя грошы Усходу–срэбра і папера”, арганізаваная сумесна з Шэньянскім фінансавым музеем (г.Шэньян, Кітай) (2019), “Даўніна і навізна. Рускае ювелірнае мастацтва XVIII стагоддзя” са збору Дзяржаўнага гістарычнага музея (г. Масква, Расійская Федэрацыя) (2019), “Свет, ўдзячны Сталінграду”, арганізаваная сумесна з Дзяржаўным гісторыка-мемарыяльным музеем-запаведнікам (2020), міжнародны выставачны праект“108 хвілін. Дарога ў космас” (2020), прымеркаваны да 60-годдзя першага палёту чалавека ў космас, пры садзейнічанні Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь і Міністэрства культуры Расійскай Федэрацыі.

Дзейнасць Нацыянальнага гістарычнага музея Рэспублікі Беларусь на сучасным этапе адзначаецца арганізацыяй буйных выставачных праектаў, заснаваных на фондавым зборы, а таксама цесным супрацоўніцтве з калекцыянерамі. Сярод іх вызначыліся: “Вайна і мір. Вяртанне” (2020), “Беларускі касцюм: традыцыі і сучасны дызайн” (2020), “Беларусь і беларусы. Гід па гісторыі і культуры” (2021), “Лёс музея-лёс краіны. Шлях даўжынёй у стагоддзе” (2022), “Таямніцы беларускай пісьменнасці” (2022) на аснове калекцыі У. А. Ліхадзедава.

Нацыянальны гістарычны музей Рэспублікі Беларусь з’яўляецца навукова-метадычным цэнтрам для айчынных музеяў прыродазнаўчага і гістарычнага профілю.

З 1992 г. філіялам музея з’яўляецца Дом-музей І з’езда РСДРП, экспазіцыя якога прэзентуе поруч з гісторыяй з’езда сацыял-дэмакратаў гісторыю Мінска на мяжы ХІХ і ХХ ст. У 2012 г. філіялам Нацыянальнага гістарычнага стаў Музей сучаснай беларускай дзяржаўнасці – адзін з інфармацыйных, прэзентацыйных і камунікацыйных цэнтраў краіны, месцам збору, вывучэння, захоўвання і прэзентацыі матэрыялаў па гісторыі Рэспублікі Беларусь.

З 2014 г. філіяламі Нацыянальнага гістарычнага музея Рэспублікі Беларусь з’яўляюцца Музей гісторыі беларускага кіно, Музей гісторыі тэатральнай і музычнай культуры Беларусі, Музей прыроды і экалогіі.